Ograniczenia w finansowaniu instalacji odpadowych

Jednocześnie wśród celów jakie ustawodawca postawił przed gminami (odpowiednio związkami gmin, których statuty przewidują realizację zadań wynikających ze znowelizowanej ucpg) było zwiększenie poziomu selektywnie zbieranych odpadów, co wiąże się z koniecznością tworzenia szeregu nowych punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Realizacja inwestycji w obu ww. obszarach wiąże się z koniecznością określenia możliwych sposobów ich finansowania. Zagadnienie to jest szczególnie istotne z punktu widzenia skomplikowanej sytuacji finansowej wielu gmin, na barki których zostały nałożone dodatkowe zadania z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi. Zagadnienie finansowania nowych inwestycji jest szczególnie skomplikowane jeżeli chodzi o budowę regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych [dalej: RIPOK]. Ustawodawca jednoznacznie przesądził, iż gminy, realizując zadania polegające na zapewnieniu budowy, utrzymania i eksploatacji regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych, są obowiązane do: 1) przeprowadzenia przetargu na wybór podmiotu, który będzie budował, utrzymywał lub eksploatował regionalną instalację do przetwarzania odpadów komunalnych (do przetargu tego w zakresie w ucpg stosuje się ustawę z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych), lub 2) dokonania wyboru podmiotu, który będzie budował, utrzymywał lub eksploatował regionalną instalację do przetwarzania odpadów komunalnych, na zasadach określonych w ustawie z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym (Dz. U. z 2009 r. Nr 19, poz. 100, z 2010 r. Nr 106, poz. 675 oraz z 2011 r. Nr 232, poz. 1378) [dalej: uppp], lub 3) dokonania wyboru podmiotu, który będzie budował, utrzymywał lub eksploatował regionalną instalację do przetwarzania odpadów komunalnych, na zasadach określonych w ustawie z dnia 9 stycznia 2009 r. o koncesji na roboty budowlane lub usługi (Dz. U. Nr 19, poz. 101, z późn. zm.). Jedynie w przypadku, gdy przetarg, o którym mowa w pkt 1, zakończy się wynikiem negatywnym albo gdy nie zostanie dokonany wybór partnera prywatnego na zasadach określonych w ustawie, o której mowa pkt 2, albo gdy nie zostanie dokonany wybór koncesjonariusza na zasadach, o których mowa w pkt 3, gmina może samodzielnie realizować zadanie polegające na budowie, utrzymaniu lub eksploatacji regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych. Ustawodawca tym samym w sposób wyraźny wskazał na pierwszeństwo trybów konkurencyjnych, które muszą zostać zastosowane przez gminy zanim przystąpią one do samodzielnego realizowania inwestycji w RIPOK. W konsekwencji zlecenie realizacji tego zadania własnemu zakładowi budżetowemu czy spółce komunalnej (w trybie bezprzetargowym) stanowi wyjątek od ogólnie przyjętej w tym zakresie zasady . Istotnym jest również określenie relacji pomiędzy przepisami dotyczącymi budowy RIPOK a przepisami dotyczącymi opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Powstaje bowiem pytanie czy z opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi może być finansowana realizacji nowych inwestycji. Poszukując odpowiedzi na tak sformułowane pytanie należy przywołać art. 6r ust. 2 ucpg określający zamknięty katalog zadań, na które przeznaczane mogą być środki pozyskane przez gminy z tytułu poboru przedmiotowych opłat. Przepis ten stanowi, iż z pobranych opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi gmina pokrywa koszty funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, które obejmują koszty: 1) odbierania, transportu, zbierania, odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych; 2) tworzenia i utrzymania punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych; 3) obsługi administracyjnej tego systemu. Analiza powyższego przepisu prowadzi do wniosku, iż gmina dokonując kalkulacji stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi nie może uwzględnić planowanych w przyszłości wydatków inwestycyjnych tworząc w tym zakresie stosowną rezerwę. Tym samym brak jest możliwości ze strony gminy „odłożenia” z opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi środków finansowych, które w przyszłości miałyby służyć realizacji nowych inwestycji. Próby tego typu działań powinny spotkać ze zdecydowaną reakcją organów nadzoru bądź sądów administracyjnych, które dokonywać będą kontroli legalności uchwał w przedmiotowym zakresie, m.in. w przypadku wniesienia tzw. skargi powszechnej (skarga do sądu wnoszona w trybie art. 101 ustawy o samorządzie gminnym). Powyższe nie oznacza jednakże, iż stawka opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi będzie całkowicie oderwana od kosztów inwestycji w RIPOK. Koszty te bowiem będą uwzględniane przez podmioty prowadzące RIPOK w stawce opłaty za odzysk bądź unieszkodliwianie odpadów komunalnych, a tym samym przekładać się będą na koszty usługi odbioru i zagospodarowania odpadów komunalnych, której wykonawca będzie wyłaniany w organizowanym przez gminę przetargu. Kalkulacja „stawki na bramie” konkretnej instalacji uwzględniać będzie koszty nie tylko bieżącej działalności instalacji, ale także przykładowo koszty spłaty zaciągniętych kredytów związanych z jej budową. W tym kontekście należy zwrócić uwagę, iż w przypadku komunalnych RIPOK-ów ustalanie stawek „opłat na bramie” następować będzie na zasadach określonych w ustawie o gospodarce komunalnej. Finansowanie inwestycji następować będzie według prostszych zasad jeżeli chodzi o nowe punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Koszty ich tworzenia zostały wprost wskazane przez ustawodawcę w art. 6r ust. 2 ucpg, który stanowi podstawę kalkulacji opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. W konsekwencji inwestycje w tym zakresie będą mogły być realizowane bezpośrednio ze środków pochodzących z nowej daniny publicznej bez ryzyka postawienia w tym zakresie zarzutów ze strony organów nadzoru. Nowy system gospodarki odpadami komunalnymi ruszy najpóźniej 1 lipca 2013 roku. Dopiero wówczas będzie można stwierdzić, czy ukształtowane przez ustawodawcę zasady, jedynie sygnalizacyjnie przedstawione w niniejszym artykule, pozwolą na realizację wskazywanych przez niego celów. W szczególności dopiero za jakiś czas będzie można ocenić czy podział obszaru województwa na regiony gospodarki odpadami komunalnymi i administracyjnoprawne określenie instalacji posiadających status RIPOK przyczyni się do wzrostu ilości tych instalacji czy też skutecznie zakonserwuje obecnie istniejącą sieć instalacji, którym skutecznie zapewniony został strumień odpadów. Czasopismo: Gospodarowanie odpadami. Poradnik prawny dla gmin, nr 2 (wrzesień 2012)